Fountainhead
Een on-Nederlands woningbouw experiment
Samenvatting
De lange jaren negentig, de periode 1989 tot 2001, is behalve een belangrijke bloeiperiode voor de Nederlandse architectuurproductie ook een sleutelmoment in de bezinning op de eigen Nederlandse identiteit. Cruciaal voor die bezinning was, aldus criticus Bart Lootsma, de verschijning in 1987 van het boek van de Brits-Amerikaanse historicus Simon Schama over de Nederlandse cultuur en mentaliteit van de Gouden Eeuw: The Embarrassment of Riches.1 Schama betoogt in zijn boek dat de Nederlandse cultuur sinds de Gouden Eeuw wordt gekenmerkt door een collectieve vrees dat voorspoed door zelfoverschatting zal omslaan in tegenspoed. Het grote sociale dilemma in de Republiek was dan ook, aldus Schama, hoe rijkdom en moraal met elkaar te verzoenen. Geholpen door Calvijn en Erasmus kiezen de Nederlanders ervoor zoveel mogelijk af te zien van uiterlijk vertoon en al te hoogmoedig gedrag.
De actualiteit van deze geschiedenis is gelegen in het feit dat het huidige Nederlandse overlegmodel - het poldermodel - en een mentaliteit van ‘doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg’ wel eens op dit morele dilemma terug te voeren zouden kunnen zijn. Ook de problematische positie van het begrip luxe in de Nederlandse architectuur en ontwerpcultuur houdt vermoedelijk hiermee verband. ‘Nederlanders geven bijvoorbeeld van alle Europeanen per jaar het minste geld uit aan kleding. De stichtingskosten van gebouwen zijn vaak vele malen lager dan in de rest van Europa. En zoals in de Gouden Eeuw de welgestelden hun landhuizen buiten de stad bouwden en de grootte en luxe ervan in de stad openlijk bagatelliseerden, zo willen ook nu de opdrachtgevers van enkele van de belangrijkste landhuizen die de afgelopen jaren zijn gerealiseerd – het Dutch House van OMA en het Moebiushuis van Van Berkel & Bos – liever onbekend blijven en het adres geheim houden.’
